Vi mất đoạn nhiễm sắc thể y – vùng gene AZF, kiểu hình liên quan và nguyên tắc sàng lọc

Tóm tắt

Quá trình sinh tinh trùng ở người là một quá trình thiết yếu trong sự sinh sản, được kiểm soát bởi nhiều nhóm gene đặc biệt trên nhiễm sắc thể Y (NST Y). Những gene này nằm trên một vùng đặc biệt gọi là vùng AZF (azoospermia factor region) ở cánh dài của NST Y. Mất đoạn vùng AZF được ghi nhận là dạng bất thường cấu trúc NST Y thường gặp nhất và cũng là nguyên nhân phổ biến gây vô sinh nam. Mỗi loại mất đoạn AZF khác nhau đều có những ảnh hưởng lên khả năng sinh tinh ở các mức độ khác nhau, bệnh nhân bị giảm số lượng tinh trùng từ trung bình đến trầm trọng (mật độ tinh trùng từ 0,1 – 2 triệu/ml) (1) hoặc không có tinh trùng. Các loại mất đoạn AZF đều có thể xác định nhờ các kỹ thuật sinh học phân tử như STS – PCR (Sequence-Tagged Site Polymerase Chain Reaction), SAT (Suspension Array Technology), aCGH (ArrayComparative Genomic Hybridization), mỗi kỹ thuật đều có những ưu điểm và những giới hạn riêng. Tùy vào loại mất đoạn, các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như bơm tinh trùng vào bào tương trứng (ICSI – Intracytoplasmic Sperm Injection) và thu nhận tinh trùng từ tinh hoàn (TESE – Testicular Sperm Extraction) có thể giúp bệnh nhân có con hoặc không. Tuy nhiên, những kỹ thuật này làm tăng nguy cơ di truyền gene bệnh từ cha sang con. Mặc dù, sự di truyền vi mất đoạn vùng AZF từ cha sang con đã được báo cáo rộng rãi nhưng vẫn chưa có sự đồng thuận về việc sử dụng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản và việc xuất hiện các dạng vi mất đoạn có tương quan với nhau, cũng như vẫn chưa thể lý giải nguyên nhân của sự mất đoạn xảy ra kiểu de novo. Trong bài tổng quan này, chúng tôi sử dụng kiến thức mới nhất có thể để hệ thống lại khái niệm vi mất đoạn NST Y bao gồm chức năng của vùng AZF và các gene liên quan, các loại mất đoạn vùng AZF và kiểu hình tương ứng cùng đặc tính di truyền từ cha sang con. Đồng thời, chúng tôi cũng giới thiệu, cập nhật những phương pháp tiếp cận để sàng lọc vi mất đoạn NST Y.